стихи и поэзия ЛитРес

Bəşər mədəniyyəti tarixində silinməz iz buraxan dahi sənətkarlardan biri Əb?lqasim Firdovsi (934 – 1024) və d?nya ədəbiyyatı xəzinəsində təravətini əbədi saxlayan şah əsərlərdən biri isə onun “Şahnamə”sidir. Fars-tacik klassik şeirinin fəxri olan Firdovsinin, “Şahnamə”si min ildən yuxarıdır ki, d?nyaya səs salmış, bədii s?z, hikmət və g?zəllik aşiqlərini ?z pərəstişkarlarına ?evirmiş, sevilə-sevilə oxunmuş, bir ?ox ?lməz sənətkarların istifadə mənbəyi olmuş, kimi onu təqlid etmiş, kimi ona nəzirə yazmış, kimi isə onun şərhi və tədqiqini ?z? ???n şərəf hesab etmişdir. “Şahnamə” ilkin Şərq ədəbiyyatının ən b?y?k diqqətəlayiq ədəbi abidəsidir. Bu abidədə əvvəldən axıra qədər qəhrəmanlıq və insanpərvərlik ideyası qızıl xətt ilə davam edir, insanın əzəmətini, onun v?qarı, nəcib hissləri və ?lviyyətini pozan və ləkələyən nə varsa, hamısına qarşı dahi şairin kin və qəzəblə dolu ittihamnaməsi oxunur. “Şahnamə”də ?oxlu m?haribə səhnələri təsvir olunur. Şairin fikrincə, bəşəriyyətin ən b?y?k faciəsi, xalqların d?z?lməz fəlakəti m?haribədir. Hər bir m?haribənin təsvirindən sonra qələbənin kimin tərəfində olduğuna fərq qoymadan, b?y?k insanpərvər şair sanki oxucusuna (dinləyicisinə) m?raciətlə fəlsəfi m?hakiməyə başlayır. Y?z minlərlə insan atlı, pyada yurdunu, ailəsini, peşəsini tərk edib, silaha sarılır, ?arpışır, ?ld?r?r, ?l?r, səhralar insan qanından al boyanır, leş leş ?stə qalanır. Nə ???n? Şair bu suala cavab axtarır və tapır: Qılınc oynadan şah evlər yıxar, Mənəmlik edər, aləmi qırdırar.

Azərbaycanda, eləcə də Yaxın Şərqdə məşhur qəzəl şairi kimi ş?hrət qazanmış Əliağa Vahidin yaradıcılıq bioqrafiyası maraqlı və ?z?nəxas cəhətlərə malikdir. Vahid qəzəl yaradıcılığında p?xtələşdikcə, klassik qəzəl məktəbinin istedadlı davam?ışı kimi, ?z dəsti-xətti ilə se?ilmiş, qəzəlləri və satirik şeirləri xalq arasında s?rətlə yayılmış, ?rəklərə yol tapmış, sevilmiş və dillər əzbəri olmuşdur.

Yeddi g?zəl (fars هفت پیکر – Həft Peykər) – Nizami Gəncəvinin «„Xəmsə“» toplusuna daxil olan d?rd?nc? poemadır. Əsər 1197-ci ildə, fars dilində yazılmışdır. Nizami bu poemanı Ağsunqurlar s?laləsindən olan Marağa hakimi Əlaəddin K?rpə Arslana həsr etmişdir. Poemanın adını hərfi şəkildə həm “Yeddi Portret”, həm də “Yeddi G?zəl” kimi tərc?mə etmək olar. Əsərin adında metaforizm vardır. Nizami bilərəkdən s?z oyunu edərək, əsərə bu c?r iki anlamlı ad vermişdir. Poema həm də “Yeddi G?mbəz”, Baburnamədə «„Həft Elahah“» (azərb. Yeddi İlahə) adı ilə tanınır. Əsərin s?jetinin əsasında Sasani şahı Bəhram Gur (420-439) haqqında əfsanə durur. Poemanın demək olar ki, yarısı, qədim mifologiyaya uyğun olaraq hərəsi bir planetə və ya həftənin g?n?nə uyğun rəngli saraylarda yaşayan yeddi g?zəlin hekayələrindən ibarətdir. Yeddi g?zəl poeması erotik ədəbiyyatın şah əsərlərindən biri olsa da, ciddi mənəvi anlama malikdir.

XX əsr Azərbaycan klassiklərindən, d?nya romantizminin orijinal simalarından olan Məhəmməd Hadi (1879-1920) ədəbiyyatımız tarixində şərəfli yer tutur. O, milli romantizmin ideya-estetik prinsiplərini zəngin bədii yaradıcılıq təcr?bəsində və ədəbi-tənqidi əsərlərində əsaslandırmışdır. Hadi t?rk, Şərq və Avropa ədəbiyyatlarını, fəlsəfəsini dərindən mənimsəmiş və b?t?n bu təsirləri şeirlərində yaradıcı şəkildə əks etdirmişdir. Əfsuslar olsun ki, d?vr?n bəzi başqa Azərbaycan və T?rkiyə şairləri kimi Məhəmməd Hadinin də dilindəki m?rəkkəb ifadələr, ərəb-fars tərkibləri oxucunun bu b?y?k şairi lazımınca qavramasına, dərk etməsinə m?əyyən ?ətinliklər t?rədir. Se?ilmiş əsərlərindən ibarət olan bu kitabında Hadinin ?z romantik təbiətindən gələn bir g?clə daim işığa ?ağıran şeirləri, qiymətli sənət n?munələri olan poemaları, eləcə də y?ksək bəşəri duyğular aşılayan və m?əllifin yaradıcılıq idealları ilə səsləşən iqtibas və tərc?mələri toplanmışıdır.

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatının b?y?k n?mayəndəsi Seyid Əzim Şirvaninin ???ildliyinin birinci cildində şairin qəzəlləri, r?bailəri, qoşabeytləri, təkbeytləri, qitələri, tərkibbəndləri, m?xəmməsləri, m?səddəsləri və m?stəzadları yer almışdır. Bu əsərlər Seyid Əzimin b?t?n şeirlərini əhatə etmir. Onlar arasından bu g?n?m?z ???n dil baxımından sadə olanlar, məna baxımından aktual və b?y?k tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edən şeirlər se?ilib kitaba daxil edilmişdir.

Mehr və M?ştəri – 1376-cı ildə Əssar Təbrizi tərəfindən fars dilində məsnəvi janrında formasında yazılmış romantik poemadır. Əssar Təbrizi “Mehr və M?ştəri” poemasının m?vzusunu “Mehru-mah” adlı xalq dastanından almışdır. Prof. M. H. Təhmasibin fikrincə, Mehr, Avestada adı tez-tez ?əkilən “Mitra”dır. O, yazır: “Əslində, səhər g?nəşinin ?n?ncə gəlib, axşam g?nəşini yola salan və ancaq o batdıqdan sonra ?əkilən işığın antropomorfizmindən ibarət olub, gənc, g?zəl və q?vvətli bir oğlan cildində təsvir edilən Mitr-Mehr uzun əsrlər boyu qələbə tanrısı, əhdi-peyman keşik?isi hesab edilmişdir."" Mitr-Mehr obrazının bu əsatiri x?susiyyətlərini Əssar Təbrizi də əks etdirmişdir. Q.Cahani yazır ki, “Mehr əsatiri baxımdan g?nəşlə eyniyyət təşkil etdiyi ???n məhəbbət simvoluna ?evrilmişdir.”

Bəşər mədəniyyəti tarixində silinməz iz buraxan dahi sənətkarlardan biri Əb?lqasim Firdovsi (934 – 1024) və d?nya ədəbiyyatı xəzinəsində təravətini əbədi saxlayan şah əsərlərdən biri isə onun “Şahnamə”sidir. Fars-tacik klassik şeirinin fəxri olan Firdovsinin, “Şahnamə”si min ildən yuxarıdır ki, d?nyaya səs salmış, bədii s?z, hikmət və g?zəllik aşiqlərini ?z pərəstişkarlarına ?evirmiş, sevilə-sevilə oxunmuş, bir ?ox ?lməz sənətkarların istifadə mənbəyi olmuş, kimi onu təqlid etmiş, kimi ona nəzirə yazmış, kimi isə onun şərhi və tədqiqini ?z? ???n şərəf hesab etmişdir. “Şahnamə” ilkin Şərq ədəbiyyatının ən b?y?k diqqətəlayiq ədəbi abidəsidir. Bu abidədə əvvəldən axıra qədər qəhrəmanlıq və insanpərvərlik ideyası qızıl xətt ilə davam edir, insanın əzəmətini, onun v?qarı, nəcib hissləri və ?lviyyətini pozan və ləkələyən nə varsa, hamısına qarşı dahi şairin kin və qəzəblə dolu ittihamnaməsi oxunur. “Şahnamə”də ?oxlu m?haribə səhnələri təsvir olunur. Şairin fikrincə, bəşəriyyətin ən b?y?k faciəsi, xalqların d?z?lməz fəlakəti m?haribədir. Hər bir m?haribənin təsvirindən sonra qələbənin kimin tərəfində olduğuna fərq qoymadan, b?y?k insanpərvər şair sanki oxucusuna (dinləyicisinə) m?raciətlə fəlsəfi m?hakiməyə başlayır. Y?z minlərlə insan atlı, pyada yurdunu, ailəsini, peşəsini tərk edib, silaha sarılır, ?arpışır, ?ld?r?r, ?l?r, səhralar insan qanından al boyanır, leş leş ?stə qalanır. Nə ???n? Şair bu suala cavab axtarır və tapır: Qılınc oynadan şah evlər yıxar, Mənəmlik edər, aləmi qırdırar.

İsgəndərnamə (fars اسکندرنامه) – Nizami Gəncəvinin «Xəmsə» toplusuna daxil olan beşinci və sonuncu poemadır. Poema 1200-1203-c? illər arasında fars dilində yazılmışdır. Şairin lirik şeirlərində və digər poemalarında qaldırdığı ictimai problemlər bu əsərdə tam bədii əksini tapmışdır. "İsgəndərnamə" poeması iki hissədən ibarətdir: birinci hissə «Şərəfnamə», ikinci hissə «İqbalnamə» adlanır. «Şərəfnamə» Azərbaycan Atabəylərindən N?srətəddin Əbubəkr ibn Məhəmmədə, «İqbalnamə» isə Mosul hakimi Məlik İzzəddinə ithaf edilmişdir. İskəndərnamə tarixi-romantik poema olub, epopeya da adlandırıla bilər. Əsər m?əllifin başqa poemaları, x?susilə məhəbbət dastanlarından fərqlənməklə, Nizaminin həcmcə ən b?y?k əsəri olub 10460 beyti əhatə edir. Əsərin 6835 beyti Şərəfnamədə, 3625 beyti isə İqbalnamədə cəmlənmişdir. Poema əruz vəzninin m?təqarebe məqsur (məhzuf) bəhrində yazılmışdır. İsgəndərnamə ?z?n?n y?ksək ideya və bədii dəyərləri ilə Yaxın Şərq xalqları ədəbiyyatına g?cl? təsir g?stərmişdir. Əmir Xosrov Dəhləvinin “Ayineyi-İsgəndəri”, Əbd?rrəhman Caminin “Xirədnameyi-İsgəndəri”, Əlişir Nəvainin “Səddi-İsgəndəri” və başqa əsərləri Nizami İsgəndərnaməsinin təsiri ilə yazılmış əsərlər sırasında g?stərmək olar. Nizaminin poeması Hatifinin “Teymurnamə”si kimi İsgəndərin adı ilə bağlı olmayan əsərlərə də təsir etmişdir. Həmin təsir Teymurnaməyə qəhrəmanlıq motivləri, Sədinin “Bustan”ına isə didaktik cəhətdən olmuşdur. İsgəndərnamədə əxlaqi fikirlərin g?cl?l?y?, Şərq ədəbiyyatında isə bu məsələyə x?susi diqqət yetirilməsi poemanı sevdirən səbəblərdən olmuşdur.

“C?mhuriyyət” deyilən zaman yada hamıdan əvvəl Əhməd Cavad d?ş?r. ??rəngli poeziya bədii yaddaşa ilk ?ncə məhz onun qələmi ilə həkk olunmuşdur. Gerbimiz ?z rəngini, himnimiz ?z musiqisini, marşımız ?z ritmini bu b?y?k şairin poeziyasından alıbdır. Milli oyanış, xalq hərəkatı, t?rk xalqlarının birliyinə ?ağınş, əski adət və inamlara, xalqın yaddaşına qayıdış kimi duyğular Əhməd Cavad şeirlərinin ruhuna hopmuşdur. Şairin yaradıcılığında Azərbaycan, Qafqaz, Turan, T?rk d?nyası obrazları qabarıq verilibdir. Bu kitabda g?rkəmli milli şairimizin mədrəsə şeirlərindən başlamış, Birinci d?nya m?haribəsi, Azərbaycan Xalq C?mhuriyyəti d?vr? və sonrakı illərdə qoşduğu mənzum əsərlər yer almışdır.

Pələng dərisi geymiş pəhləvan (g?rc. ვეფხისტყაოსანი) – XII əsrdə g?rc? yazı?ısı Şota Rustaveli tərəfindən yazılmış epik əsər. Poemanın əsasını IX əsrdə yazılmış qədim bulqar, t?rk şairi Mikayıl Şəmsi Baştu tərəfindən yazılmış «„Şan qızı dastanı“» təşkil edir. Uzun m?ddət əlyazma şəklində yayılan poema ilk dəfə 1712-ci ildə VI Vaxtanqın təşəbb?s? ilə ?ap olunmuşdur. Sonrakı nəşrlər i?ərisində XIX əsrin inqilab?ı-demokratı İlya ?av?avadzenin rəhbərliyi altında ?alışan qabaqcıl yazı?ı və alimlər komissiyasının tərtib etdiyi elmi-tənqidi mətn Vaxtanqın ?ap etdirdiyi mətndən xeyli fərqlənir. Daha dəqiq elmi-tənqidi mətn 1937-ci ildə, poemanın yaradılmasının 750 illiyi m?nasibətilə hazırlanmışdır. Həmin mətn nəzərdən ke?rilərək 1951-ci ildə yenidən ?ap olunmuşdur. Poemada hadisələr G?rc?stan ərazisindən uzaqlarda – Ərəbistan, Hindistan, M?lkizanzar, Qulanşaro və Qacetiyada baş verir. Qərhəmanlar ərəblərdən, hindlilərdən və başqa xalqlardandır. Əsərdə zahirən he? bir milli və ərazi məhdudluğu yoxdur.

Aşıq Ələsgər hər bir azərbaycanlıya qan ilə kе?miş, onun mənəviyyatının bir hissəsinə ?еvrilmiş s?z ustadıdır. Sеhr dolu şеirləriylə Ələsgər m?c?zəsi sadəliyin m?c?zəsidir. Bеləsənətkarlara еldə “Haqq aşığı” dеyərlər. Qanında Dədə Qorqudu, Qurbanini, Qaracaoğlanı, Yunus Əmrəni, Sarı Aşığı daşıyan Dədə Ələsgər şirinliyi, doğmalığı – m?drikliyin, səmimiyyətin zirvəsidir. Ələsgər aşıq poеziyamızın sonuncu nəhəngidir. O, yaratdığı dilin və doğma xalqının yaddaşında b?llur s?z və musiqi kimi qalan g?zəllik vurğunu, həyat aşiqi, saflıq və səmimiyyət ustadıdır. Sinəsini ?z?nə dəftər еdən Ələsgər aşıq şеrinin, dеmək olar ki, b?t?n formalarına m?raciət еtmiş, qoşma, gəraylı, təcnis, qıfılbənd, dodaqdəyməzlər yaratmış, dеyişmələr iştirak?ısı olmuşdur. Bu kitaba q?drətli еl sənətkarının əldə olan şеirləri və adı ilə bağlanan dastan-rəvayətlər toplanmışdır. Aşıq Ələsgərin b?y?kl?y? xalq həyatını, insan talеyini, sеvinc və kədər hisslərini nеcə ifadə еtməsindədir. Aşıq Ələsgərin b?y?kl?y? ondadır ki, min illik ənənənin axarında ?z s?z?n? dеyə bilmiş, min dəfələrlə təkrar olunmuş formalarda hе? kəsi təkrar еtməmiş, hamının işlətdiyi adi s?zlərdən hamını hеyrətdə qoyacaq bir poеziya yaratmışdır.

Leyli və Məcnun (fars لیلی و مجنون) – Nizami Gəncəvinin «Xəmsə» toplusuna daxil olan ???nc? poemadır. Əsər 1188-ci ildə fars dilində yazılmışdır. Nizami bu əsəri Şirvanşah I Axsitana (1160-1197) ithaf etmişdir. Əsərin s?jetinin əsasında sonradan «Məcnun» (dəli) adlandırılan gənc Qeys və g?zəl Leylinin nakam eşqindən bəhs edən qədim «Leyli və Məcnun» dastanı dayanır. 4600 beytdən ibarət olan poema «„Leyli və Məcnun“» haqqında dastanın fars dilində yazılmış ən məşhur variantıdır.[1] Nizami «Leyli və Məcnun» haqqında xalq dastanını yazılı ədəbiyyata gətirən ilk şairdir.[2] Nizami “Leyli və Məcnun” poemasında insanın mənəvi əsarətinə və məhəbbətin faciəsinə səbəb olan ictimai-dini ziddiyyətləti tənqid etmişdir. “Leyli və Məcnun”da ideya və məzmun iki əsas ədəbi priyom ?zərində qurulmuşdur. Birinci halda Nizami iki gəncin faciəli məhəbbətini ictimai-dini şəraitlə əlaqələndirir. Əsərin bu hissəsində orta əsr həyat həqiqətlərinin g?cl? ifadəsi m?şahidə edilir. İkinci halda isə, m?vcud ictimai m?hitdə insan səadətinin qeyri-m?mk?nl?y? fonunda yalnız maddi aləmi seyr edib ruhani aləmdəki əbədi g?zələ qovuşmaq yolu ilə xoşbəxtliyə ?atmağın m?mk?nl?y? g?stərilir.

G?rkəmli Azərbaycan şairi Məmməd Arazın bu kitabına b?tov bir şair ?mr?n?n m?xtəlif d?vrlərini əhatə edən şeirləri toplanmışdır. Hər bir fərdi Vətənin ki?ik bir daşı sayan şairin qələmə aldığı bu şeirlərin hər misrasında d?ş?ncələr ?ırpınır. Y?ksək poetik ilhamla yazılmış bu şeirlərdə Azərbaycan təbiətinin g?zəllikləri canlandırılmışdır. B?y?k vətəndaşlıq qayəsi, Vətən torpağının əzabına, ağrısına qatlaşmaq, şimallı, cənublu Azərbaycan torpağının vətəndaşlıq y?k?n? ?əkmək – Məmməd Araz poeziyasının əsas g?c? və q?drəti bundadır. Fikirlərin sanki s?zlərin boyuna bi?ildiyi bu şeirlərdə doğma k?kə bağlılıq, qoynunda ərsəyə ?atdığı torpağa vurğunluq, xalq taleyinin dolanbac yolları haqqında fəlsəfi d?ş?ncələr ?z dolğun bədii əksini tapmışdır.

""Sirlər Xəzinəsi"" (fars مخزنالاسرار Məxzən?l-əsrar) – Nizami Gəncəvinin ilk iri həcmli əsəridir. Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatında didaktik poema janrının ən qiymətli n?munəsi olan[1] bu əsər şairin yaradıcılığında epik şeir sahəsində ilk qələm təcr?bəsi idi. Əsər hicri tarixilə 570-ci ildə yazılmışdır ki, miladi təqvimilə 1174-1175-ci illərə uyğun gəlir. «„Sirlər Xəzinəsi“» zahirən Nizamiyə qədər Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatında geniş yayılan didaktik əsərlər silsiləsinə daxildir. M?vzuca, məqsədcə m?əyyən dərəcədə «„Kəlilə və Dimnə“», «„Qutadqu bilik“», «„Hədiqət?l-həqiqə“», «„Siyasətnamə“», «„Qabusnamə“», «„Cəhar məqalə“» və sair kimi əsərlərə yaxın olan «„Sirlər Xəzinəsi“» həm də onlardan fərqlənir. Nizami sanki ?z?nəqədərki didaktik ədəbiyyatı yekunlaşdırıb ona daha y?ksək humanist[2] və demokratik[2] istiqamət vermişdir. Poema m?xtəlif məsələlərə həsr edilmiş m?qəddimə, məqalətlər və bu məqalətləri epik l?vhələrlə əks etdirən ki?ik hekayələrdən ibarətdir. Kitabın tamamlanması haqqında ki?ik bəhslə poemaya yekun vurulur. Başlanğıcda şair tovhid, minacat, nət adlı başlıqlar altında Allahdan, peyğəmbərdən s?hbət a?ır, islam dini ehkamları ?ər?ivəsində onları tərifləyir. Zamanın tələbinə uyğun hərəkət edən şair bu bəhslərin ?z?ndə belə ənənəvi dini ifadələrlə olsa da, ?ox ciddi ictimai problemlərə toxunur. Nizaminin sənətkar m?vqeyi bu hadisələrə m?nasibətdə də a?ıq-aydın diqqəti cəlb edir; şair oxucunu həyəcanlandırır, şairin əfvali-ruhiyyəsi, ?rək təlat?mləri oxucuya da sirayət edir. Məlum olur ki, b?t?n bu təriflər, m?raciətlər əsil mətləbə ke?mək ???n bir bəhanədir. Zəmanəsindən son dərəcə narazı olan şair Allaha və peyğəmbərə də b?y?k ideallar naminə m?raciət edir, qədim d?zl?k və doğruluq, təmizlik d?vr?n?n, islamın ilk illərinin həyatını qaytarmağa ?ağırır. Nizaminin ədalətli insan cəmiyyəti haqqında siyasi-ictimai-əxlaqi fikir və d?ş?ncələri, Şerin epik-lirik janrda ilk qələm təcr?bəsi olan «„Sirlər Xəzinəsi“»ndə hər biri ayrı-ayrılıqda bitkin bir sənət əsəri olan iyirmi məqalə və m?qəddimədə pərakəndə halda, dağınıq verilmişdir. Bu pərakəndəliyə baxmayaraq iyirmi əsas məqalə və bədii m?qəddimədə qoyulmuş m?vzu və ideyalar məntiqi surətdə bir-biri ilə bağlanıb əsərin vahid m?vzu və ideyasını ifadə edir. İctimai əmək, y?ksək və aşağı təbəqə ?zvlərinin əxlaqi keyfiyyətləri, cəmiyyətin qurulmasında şer və şairin rolu kimi m?vzu və ideyalar b?t?nl?kdə baş m?vzunun, ədalətli insan cəmiyyəti haqqında fikir və d?ş?ncələrin işıqlandırılmasına xidmətdədir. H. Araslı “Sirlər Xəzinəsi”nin əsas ideya və m?vzusunun ədalət və əmək m?vzusu olduğunu, ?mumiyyətlə bu m?vzuda d?vr?n m?h?m ictimai-siyasi və əxlaqi məsəllərinin ?z əksini tapdığını qeyd edir.[3] Y. E. Bertels “Sirlər Xəzinəsi”nin m?vzusundan danışdıqda əsərin əsasında şairin ədalət və əmək haqqında fikirləri, verilən s?z?n ?st?ndə durmaq, rəhmli olmaq, qızıla nifrət, həqiqi dostluq kimi əxlaqi məsələlərin durduğunu g?stərmişdir.[4] F. Qasımzadə “Sirlər Xəzinəsi”nin ayrı-ayrı məqalələrində qoyulmuş m?vzu və ideyaları əsasən ədalət, əmək və əxlaq kimi ?? istiqamətdə qruplaşdırıb təhlil etməyin m?mk?n olduğunu qeyd edir.

XVIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının ən g?rkəmli n?mayəndəsi he? ş?bhəsiz, Molla Pənah Vaqifdir. Vaqif yaradıcılığı ilə xalq şeirinin təsiri yazılı ədəbiyyatımızda ?st?nl?k qazanır. Şairin poeziyası əsrin ziddiyyətlərini, sevinc və kədərini daha parlaq ifadə etdiyi ???n b?t?vl?kdə Azərbaycan milli ədəbiyyatının bu d?vr?n? Vaqif əsri adlandırmaq olar. Şairin yaradıcılığında məhəbbət lirikası əsas yer tutur. G?zəllərin vəsfi Vaqif lirikasının əsas motividir. Şair onların bədii portretini məharətlə yaradıb, etnoqrafik detalları, milli koloriti qabarıq şəkildə əks etdirib. Onun qələmə aldığı şeirlər xarici və daxili zənginliyi ilə fərqlənirlər. Əlyazmalar əsasında, c?nglərdən istifadə edilməklə tərtib olunmuş bu kitabda b?y?k şairin qoşma, təcnis, qəzəl, m?xəmməs və s. – dən ibarət əsərləri toplanmışdır.

Yevgeni Onegin rus şairi Aleksandr Puşkin tərəfindən yazılmış mənzum romand;r. Əsəri ilk dəfə azərbaycan dilinə Səməd Vurğun tərc?mə etmişdir (1936). Yevgeni Oneginin əsas m?vzusu real həyatla ədəbi əsərlərdə ?yrənilən həyat arasındakı fərqdir. İnsanlar oxuduqları ədəbi əsərlərin, ədəbi sənətin ger?ək olduğunu zənn edir və onları həyatlarında tətbiq etməyə ?alışırlar. Romantik qız Tatyana Avropa dillərində yazılmış romantik əsərləri oxuyur və həyatını onlara uyğunlaşdırmağa ?alışır. Anası ona daim deyir ki, real həyat bu əsərlərə he? uyğun gəlmir. Amma burada qəribə bir paradoks yaranır; Puşkinin yaradıcılığı da ədəbiyyat əsəridir və real deyil; Bəs bu qeyri-real işin axını həqiqəti necə izah edir? Əsərdə Qərbi Avropa ədəbiyyatının klassik əsərlərinə davamlı olaraq ?oxlu istinadlar edilir. Əsərin əsas m?vzusu real həyatla ədəbi əsərlərdə ?yrənilən həyat arasındakı fərqdir. İnsanlar oxuduqları ədəbi əsərlərin, ədəbi sənətin ger?ək olduğunu zənn edir və onları həyatlarında tətbiq etməyə ?alışırlar. Romantik qız Tatyana Avropa dillərində yazılmış romantik əsərləri oxuyur və həyatını onlara uyğunlaşdırmağa ?alışır. Anası ona daim deyir ki, real həyat bu əsərlərə he? uyğun gəlmir. Amma burada qəribə bir paradoks yaranır; Puşkinin yaradıcılığı da ədəbiyyat əsəridir və real deyil; Bəs bu qeyri-real işin axını həqiqəti necə izah edir? Əsərdə Qərbi Avropa ədəbiyyatının klassik əsərlərinə davamlı olaraq ?oxlu istinadlar edilir.

Nigar Rəfibəyli (1913-1981) Azərbaycanın g?rkəmli şairələrindəndir. Onun yaradıcılığında zərif məhəbbət lirikası, analıq, Vətən, təbiət m?vzuları əsas yer tutur. Ana surətini Nigar Rəfibəyli poeziyasının baş qəhrəmanı hesab etmək olar. Analığın daxili məlahəti, Şərq ?z?nəməxsusluğu, mərhəməti və fədakarlığı bu k?vrəklikdə və narınlıqda ?z bədii ifadəsini ?ox az şairlərdə tapmışdır. Nəhayət, bu poeziyada qadın h?sn? və şəfqəti ilə təbiətin ?z g?zəlliyi və məlahəti arasında ahəngi, birliyi ifadə edən bahar ətirli şeirlər ayrıca silsilə təşkil edir. Həmin bahar l?vhələri ki, şairənin ?mr?ndə və poeziyasında da poetik baharın ifadəsidir. Bu kitabda unudulmaz şairəmiz Nigar xanımın m?xtəlif illərdə yazdığı şeirlərlə yanaşı se?mə tərc?mələri, g?ndəlik, xatirə və qeydləri oxuculara ?atdırılır.

Dəhnamə – Azərbaycan ədəbiyyatının klassiki Şah İsmayıl Xətainin məsnəvi janrında yazdığı poemadır. Əsər Azərbaycan ədəbiyyatının yazılı abidəsi hesab edilir. 1506-cı ildə Azərbaycan dilində yazılan şeir əsəri Azərbaycan ədəbiyyatında məsnəvi janrında yazılan ilk poemalardan biri sayılır. Məsnəvidə aşiq oğlan (yəni şairin ?z?) və onun sevgilisi bir birinə on sevgi məktubu g?ndərilər, buna g?rə də əsərin adı elə «„Dəhanmə“» («„On məktub“») qoyulub. Poema b?t?vl?klə 1532 beytdən ibarətdir.

Rusiyanın g?rkəmli humanist şair və m?təfəkkirlərindən biri, q?drətli s?z ustası M.Y.Lermontova həyatı faciəli şəkildə dərk etmək taleyi nəsib olmuşdur. Ədibin əsərlərində «„məğlubedilməz bir qəhrəmanlıq və cəngavərlik ruhunun b?t?n q?drətilə yanaşı dərin bir h?zn, bir pərişanlıq buludlara b?r?nən aya bənzər bir tutqunluq“» motivlərinin ?z?n? g?stərməsi zəmanəsinin faciələrlə dolu olması və şairin ?m?dsizliyə qapılması ilə bağlıydı. Məhz bu səbəbdəndir ki, sənətkarın istər şeir və poemalarında, istərsə də nəsr və dram əsərlərində lirizm ?ox q?vvətli olmuşdur. Bu insana məhəbbət hissindən doğan, ?rəkdən qopan və ?rəkləri fəth edən, insanı dərindən həyacanlanadırıb d?ş?nd?rən bir lirizmdir. Kitaba g?rkəmli yazı?ının zəngin ədəbi irsindən se?mələr daxil edilmişdir. Şeir və poemalardan, mənzum dram və nəsr əsərlərindən ibarət bu n?munələrdə Lermontov sənətinin səciyyəvi x?susiyyətləri parlaq əksini tapmışdır.

Yaradıcılığı metodlar m?xtəlifliyi ilə se?ilən Cəfər Cabbarlı hər zaman yenilik axtarışında idi. Yazıb-yaratdıqları ilə xalqa nəyisə ?atdırmağa ?alışırdı. “Oqtay Eloğlu” əsərinin də məhz teatr m?vzusunda olması he? də təsad?fi deyildi. “Hər kəs bacardığını. Buradan kimsə geriyə qa?a bilməz. Səhnəmiz yox. Fəqət olmalıdır. Onu da mən yaradacağam” ,– deyən Oqtayı m?əllif səhnədə təsvir etməklə, əslində 20-ci əsrdə hələ də davam edən sosial problemləri g?stərməyə ?alışırdı. Teatr burada sadəcə bir vasitə idi. Əslində fərqində olmasa belə, insan hərəkətləri teatr formalaşdırır. Hiss, həyəcan, bədən dili, səs tonları və s. ilə. Səhnə isə bunun daha geniş formada əks olunduğum məkandır. C. Cabbarlı Oqtayın səhnədə və həyatda davam edən faciələrini təsvir edib. Əslində Oqtayın həyatı elə səhnədir. O, ?z?n? səhnəyə adamış bir fədai idi. ?z?n?n adlandırdığı kimi-b?y?k bir vahidin ki?ik bir par?ası. Maddi cəhətlər sıxıntılar yaşaması da onun qarşısında əngəllər yaradırdı. Amma bundan da betəri o idi ki, bu qədər ?ətinliyə rəğmən hər şeyə sinə gərib teatr uğrunda m?barizə aparan insanı kənardakılar ciddi qəbul etmirdilər. He? kim Oqtaya qız vermək istəmirdi. Hətta ?z doğma əmisi nişanlısını ?zgəyə verir ki, mən arvad paltarı geyinən birinə qız vermərəm. Oqtayın səhnə ???n etdiklərinin qarşılığında isə g?rd?y? rəftar belə idi. Cəmiyyətdəki boşluqların qarşısında aciz qalan Oqtay, kirayə pulunu verə bilmək ???n he? d?ş?nmədən ?z?y?ndən belə ke?mişdi. Səhnəyə ?ıxmağa yaxın yaşanan problemlər onu yolundan d?ndərə bilmirdi, o teatrı ləğv eləməyi ağlından belə ke?irmirdi. Onsuz da teatrdan qa?an xalqı, yalvararaq bilet satdıqları 3-4 zavallını da qa?ırtmaq istəmirdi. Səhnə yaratmaq arzusunda olan, bu yolda hər şeyindən ke?ən Oqtay, hətta anası və bacısının ?ətin dolanışığını g?rəndə deyir: “ O zavallılar da…fəqət edə bilmirəm. ??nki Səməd bəy, mən qocaman bir xalqı, onun səadətini, gələcəyini iki nəfər qadının istirahətinə fəda edə bilmərəm”. Səmədin ona təklif elədiyi adlı-sanlı işi rədd edir ki, mənim məqsədim pul qazanmaq deyil. Bu yazıq xalqı tək buraxıb qa?mağı ?z?nə layiq bilmir: “ Mən he? nə istəmirəm. Mən bu yolda gəlirkən, xalqımdan altun taclar g?zləmirdim. Mən o şeyi g?zləyirdim ki, onu da alıram”.

M?asir Azərbaycan poeziyasının tanınmış n?mayəndələrindən olan Nəbi Xəzrinin bu kitabına xalq şairinin m?xtəlif d?vrlərdə qələmə aldığı şeirlər toplanmışdır. Ana torpağa bağlılıq, vətənpərvərlik, insana xas ən saf duyğuların tərənn?m? – Nəbi Xəzri poeziyasının başlıca g?c?-q?vvəti bundadır. Lirik qəhrəmanın fəal həyat m?vqeyi, hadisə və faktların sənətkarlıqla mənalandırılması, məzmun təzəliyi və forma m?kəmməlliyinin təbii təqdimi kitabdakı şeirlərdə dolğun bədii əksini tapmışdır. Şairin poeziyasında həm doğma torpağa bağlılıq, həm də yerdən kainata nəzər salmaq qabiliyyəti vardır. N.Xəzri yaradıcılığı ?f?qi istiqamətdə b?t?n Azərbaycanı, Azərbaycan xalqını və onun ardınca d?nya xalqlarını əhatə edir. Bu onun poetik yaradıcılığında qabarıq şəkildə ?z əksini tapır. N.Xəzri yaradıcılığı Azərbaycanın saf m?hitində yetişməklə bu m?hitdə cəmləşib qalmamış, doğma Vətənin sərhədlərindən ?ox-?ox uzaqlara doğru istiqamətlənmişdir.

“Z?mr?d quşu” sadə təbiətli, kişi xasiyyətli azərbaycanlı qadının həyat yolundan, taleyindən bəhs edir. Z?mr?d quşu s?z?n əsl mənasında adsız el sənətkarıdır. O, ehtiram və h?rmət etdiyi insanların şəklini qızıl ilmələr vasitəsilə rəngli xalılarda əks etdirir və əbədiləşdirir. Puşkinin surətini xalıya k???r?r. ?mumiyyətlə, Z?mr?d quşu demək olar ki, b?t?n əsər boyu təsvir və tərənn?m edilir. Z?mr?d quşunun Puşkin ilə, Abbasqulu Ağa Bakıxanov ilə, Nina ?av?avadze ilə s?hbətləri, ən nəhayəti, Ərzurumda əsgəri xidmətdə həlak olan ərinin cənazəsini Azərbaycana aparması ustalıqla, sənətkarlıqla rəsm edilmişdir.

Rusiyanın g?rkəmli humanist şair və m?təfəkkirlərindən biri, q?drətli s?z ustası M.Y.Lermontova həyatı faciəli şəkildə dərk etmək taleyi nəsib olmuşdur. Ədibin əsərlərində ""məğlubedilməz bir qəhrəmanlıq və cəngavərlik ruhunun b?t?n q?drətilə yanaşı dərin bir h?zn, bir pərişanlıq buludlara b?r?nən aya bənzər bir tutqunluq"" motivlərinin ?z?n? g?stərməsi zəmanəsinin faciələrlə dolu olması və şairin ?m?dsizliyə qapılması ilə bağlıydı. Məhz bu səbəbdəndir ki, sənətkarın istər şeir və poemalarında, istərsə də nəsr və dram əsərlərində lirizm ?ox q?vvətli olmuşdur. Bu insana məhəbbət hissindən doğan, ?rəkdən qopan və ?rəkləri fəth edən, insanı dərindən həyacanlanadırıb d?ş?nd?rən bir lirizmdir. Kitaba g?rkəmli yazı?ının zəngin ədəbi irsindən se?mələr daxil edilmişdir. Şeir və poemalardan, mənzum dram və nəsr əsərlərindən ibarət bu n?munələrdə Lermontov sənətinin səciyyəvi x?susiyyətləri parlaq əksini tapmışdır.

G?rkəmli Azərbaycan şairi, filologiya elmləri doktoru, əməkdar incəsənət xadimi, insan h?quqları uğrunda b?y?k m?bariz Xəlil Rza Ulut?rk əsrin m?rtəce q?vvələrinə qarşı hələ gənc illərindən başladığı g?ndəlik d?y?şlərində g?zəştsiz, prinsipial, işıqlı m?vqe tutduğu ???n 1990-nın qanlı yanvar g?nlərində həbsə alınmış və doqquz aya yaxın həbs m?ddətində coşqun, qaynar, ilhamlı yaradıcılıq həyatını bir an da dayandırmamış, məhkəmə tərəfindən tam bəraət almış, zindan şeirlərinə və d?nya ş?hrətli “Davam edir 37…” əsərinə g?rə M.F.Axundzadə m?kafatına layiq g?r?lm?şd?r. Şairin bu kitabının bədii sanbalı, satqınlıq kursu g?t?rənlərə qarşı amansızlığı, qəzəb və nifrətinin sağlamlığı g?stərir ki, m?htəşəm poeziya yaradıcısı daha y?ksək qiymətə layiqdir. Şair ???n zindan məfhumu həmişə s?z?n əsl mənasındakı zindan deyildir. Əsl sənətkar işıqlı d?nyada – onu darıxdıran m?vcud cəmiyyətdə də ?z?n? zindanda sayır, haqq səsini, etiraz harayını, xalqın bağrından doğan fəryadını ucaldır və bu fəryad gec-tez onu həqiqi zindana gətirir. Başqaları “yenidənqurma” deyilən “yeni g?nləri” vəsf etməyə ibarəli s?zlər, yeni qafiyələr axtaranda Xəlil Rza “yeni inqilabın” yaradıcılarının g?zlərinin i?inə dedi ki: “Davam edir 37, daha kəskin, daha ciddi!” Xəlil Rza doqquz ay həbsxanada doğma Azərbaycandan, geniş d?nyadan təcrid edilib yaşamışdı. Siyasi dustaq buxovları, zindan z?lməti onun məğrur şəxsiyyətinin, kəsərli poeziyasının qabağında aciz və cılız g?r?n?rd?: Dəftər-qələm istədim, əmrə əməl etdilər, – Azadsınız! – s?ylədim, s?r?şd?lər, getdilər. Şairin şeirlərində azadlıqda olanda qələbə ?ala bilmədiyin d?şməninlə imkan d?şərsə, zindanda mərdliyinlə, qətiyyətinlə qələbə ?almalısan, ələx?sus o halda ki, d?şmən sənin ?z?ndədir, ?z i?indəcə sənə meydan oxuyur. Və ?z?n ?z?nə, ?z i?indəki d?şməninə qələbə ?ala bilməsən, kənardakı d?şmənlər səni asanca yıxacaqlar: Qırdım, atdım qəlyanı, uzaqlaşdı t?st?lər, Azca dincəldi sinəm, bir s?z s?ylədim bu dəm. Birinci d?şmənimi məhv etmişəmsə əgər, B?t?n d?şmənlərimin ?hdəsindən gələrəm! Şair ?z poeziyası ilə millət?i, təcəv?zkar siyasətlərə, belə iyrənc siyasətlərin liderlərinə s?z divanı tutur, amma bu s?z divanı he? də həmin millət?i, təcav?zkar siyasətlərin, bu siyasətlərin liderlərinin mənsub olduğu xalqın ?nvanına deyildir. Xəlil Rzanın zindan g?nlərinin anlarından doğan sətirlərində şairin əyilməz iradəsini, əzəmətli poeziyasının qanadlarını, ən ağır məqamlarda da kişi d?z?m?n?, həyat nikbinliyini duymaq olur…

Şairin ilk əsərləri 1951-ci ildən mətbuat səhifələrində g?r?nməyə başlamışdır. Onun ilk b?y?k həcmli əsəri olan “İlk simfoniya” poeması VI ?mumd?nya Festifalında m?kafata layiq g?r?lm?şd?r.

Dahi Azərbaycan şairi və m?təfəkkiri Nizami Gəncəvi “Xəmsə” ilə bərabər ?mr? boyu lirik şeirlər yazmış və iyirmi min beytlik bir divan tərtib etmişdir. Nizaminin əldə olan lirik irsi klassik Şərq şeirinin ?? əsas şəklini – qəsidə, qəzəl, r?bai şəkillərini əhatə edir. Hal-hazırda əldə olmayan bu divandan yalnız altı qəsidə, y?z iyirmi qəzəl, otuz r?bai məlumdur. Y?ksək sənətkarlıqla yaradılan və məzmun zənginliyi, ideya dərinliyi ilə diqqəti cəlb edən bu şeirlərə nikbin ruh hakimdir. Lirikalarında xalq m?vqeyindən ?ıxış edən şair d?vr?n?n kəşməkəşli hadisələrinə ayıq m?nasibət bəsləyir, gah qəzəbini və heyrətini, gah xəbərdarlıq və şikayətlərini, gah qorxu və inamını əks etdirir, ədalətin, d?zl?y?n, dostluğun, əməksevərliyin bərqərar olmasına ?alışır. Gah m?əllim olub ağıllı nəsihətlər verir, gah ittiham?ıya ?evrilib haqsızlığa, z?lmə, acg?zl?yə, riyakarlığa ?l?m h?km? oxuyur.

Xaqani Şirvani – klassik Azərbaycan ədəbiyyatının g?rkəmli n?mayəndəsi, şair-filosof, nasir. Həm?inin o qədim d?vr ədəbiyyatının yaradıcılarından biridir. Xaqaninin zəngin ədəbi irsi 17 min beytlik lirik şeirlər divanı, «T?hfətul-İraqeyn» poemasından, bədii nəsrin maraqlı n?munələri olan 60 məktubdan ibarətdir. Divanındakı şeirlər qəsidə, qəzəl, mədhiyyə, mərsiyə, r?bai və s. ibarətdir. Onun ictimai-fəlsəfi məzmunlu əsərlərinə «„Şiniyyə“» və «Mədain xərabələri» qəsidələri, «Həbsiyyə» şeirləri və «T?hfətul-İraqeyn» poeması daxildir. D?vr?n ən b?y?k şairlərindən biri kimi tanınan Əfzələddin Xaqani yaradıcılığında diqqəti ən ?ox ?əkən cəhət, hər beytdə, hər misrada ?z?n? g?stərən dərin obrazlılıq və elmilikdir. İslam Şərqinin bir ?ox elmlərinə vaqif olan sənətkar b?t?n bunları quru, yorucu bir dillə yox, şirin, cazibədar, heyranedici poeziya dili ilə təqdim edir. D?vr?n?n elmlərini dərindən bilən Xaqani bəzən incə bir eyhamla b?t?v əsərlərə sığa bilən fikir ifadə etmiş olur. Bəzən isə onun əsərlərində d?vr?n?n şəriət xadimlərinin m?əyyən etdiyi ehkamlarla uyuşmayan ezopdilli qənaətlər də irəli s?r?l?r, poetik simvollardan geniş istifadə edilir. Layihənin rəhbəri Səlim Babullaoğlu kitabla bağlı deyir: "Klassiklərə yeni və təkrar-təkrar m?raciətlər ?ağdaş sənət m?hitləri ???n əvəzolunmaz xidmət g?stərir, olduqca əhəmiyyətlidir. Xaqani kimi olduqca ciddi, "?mumşərq ədəbi-mədəni hadisəsi”ndən s?z gedəndə isə bu əhəmiyyət birə beş artır. ??nki təkcə estetik planda deyil, bəlkə də, daha ?ox etik planda biz ?z ke?mişimizlə g?r?ş?r, ona baxmaq və ke?mişin o c?r ""qənirsiz g?zg?s?”ndə bu g?n?m?z? qiymətləndirmək imkanı qazanırıq, unudulmuş mənəvi xəzinələrə yenidən qovuşuruq…”

G?rkəmli Azərbaycan şairi, filologiya elmləri doktoru, əməkdar incəsənət xadimi, insan h?quqları uğrunda b?y?k m?bariz Xəlil Rza Ulut?rk əsrin m?rtəce q?vvələrinə qarşı hələ gənc illərindən başladığı g?ndəlik d?y?şlərində g?zəştsiz, prinsipial, işıqlı m?vqe tutduğu ???n 1990-nın qanlı yanvar g?nlərində həbsə alınmış və doqquz aya yaxın həbs m?ddətində coşqun, qaynar, ilhamlı yaradıcılıq həyatını bir an da dayandırmamış, məhkəmə tərəfindən tam bəraət almış, zindan şeirlərinə və d?nya ş?hrətli “Davam edir 37…” əsərinə g?rə M.F.Axundzadə m?kafatına layiq g?r?lm?şd?r. Şairin bu kitabının bədii sanbalı, satqınlıq kursu g?t?rənlərə qarşı amansızlığı, qəzəb və nifrətinin sağlamlığı g?stərir ki, m?htəşəm poeziya yaradıcısı daha y?ksək qiymətə layiqdir. Şair ???n zindan məfhumu həmişə s?z?n əsl mənasındakı zindan deyildir. Əsl sənətkar işıqlı d?nyada – onu darıxdıran m?vcud cəmiyyətdə də ?z?n? zindanda sayır, haqq səsini, etiraz harayını, xalqın bağrından doğan fəryadını ucaldır və bu fəryad gec-tez onu həqiqi zindana gətirir. Başqaları “yenidənqurma” deyilən “yeni g?nləri” vəsf etməyə ibarəli s?zlər, yeni qafiyələr axtaranda Xəlil Rza “yeni inqilabın” yaradıcılarının g?zlərinin i?inə dedi ki: “Davam edir 37, daha kəskin, daha ciddi!” Xəlil Rza doqquz ay həbsxanada doğma Azərbaycandan, geniş d?nyadan təcrid edilib yaşamışdı. Siyasi dustaq buxovları, zindan z?lməti onun məğrur şəxsiyyətinin, kəsərli poeziyasının qabağında aciz və cılız g?r?n?rd?: Dəftər-qələm istədim, əmrə əməl etdilər, – Azadsınız! – s?ylədim, s?r?şd?lər, getdilər. Şairin şeirlərində azadlıqda olanda qələbə ?ala bilmədiyin d?şməninlə imkan d?şərsə, zindanda mərdliyinlə, qətiyyətinlə qələbə ?almalısan, ələx?sus o halda ki, d?şmən sənin ?z?ndədir, ?z i?indəcə sənə meydan oxuyur. Və ?z?n ?z?nə, ?z i?indəki d?şməninə qələbə ?ala bilməsən, kənardakı d?şmənlər səni asanca yıxacaqlar: Qırdım, atdım qəlyanı, uzaqlaşdı t?st?lər, Azca dincəldi sinəm, bir s?z s?ylədim bu dəm. Birinci d?şmənimi məhv etmişəmsə əgər, B?t?n d?şmənlərimin ?hdəsindən gələrəm! Şair ?z poeziyası ilə millət?i, təcəv?zkar siyasətlərə, belə iyrənc siyasətlərin liderlərinə s?z divanı tutur, amma bu s?z divanı he? də həmin millət?i, təcav?zkar siyasətlərin, bu siyasətlərin liderlərinin mənsub olduğu xalqın ?nvanına deyildir. Xəlil Rzanın zindan g?nlərinin anlarından doğan sətirlərində şairin əyilməz iradəsini, əzəmətli poeziyasının qanadlarını, ən ağır məqamlarda da kişi d?z?m?n?, həyat nikbinliyini duymaq olur…

Rəsul Rza XX əsr Azərbaycan poeziyasının əzəmətini, g?c?n?, sənətkarlığını ?z?ndə toplayan ən q?drətli şairlərimizdəndir. Milli şeiri məzmun və forma, deyim tərzi, he? kəsin ona qədər işləmədiyi qafiyələr və neoligizmlərlə zənginləşdirmiş novator şair Azərbaycanda sərbəst şerin yaradıcılarından biri və ən b?y?k n?mayəndəsidir. Azərbaycan tarixi və taleyinin bir ?ox m?h?m və ağrılı problemlərinin əks olunduğu Rəsul Rza poeziyası milli mahiyyətli olduğu ???n eyni zamanda beynəlmiləl, bəşəri poeziyadır.

1930-cu il. Azərbaycanın uzaq dağ kəndi. Bu kəndə işləməyə gələn gənc m?əllimə Almaz (İzzət Oruczadə) burada quruluşun inkişafı və m?hkəmləndirilməsi yolunda qarşıya ?ıxan əngəllər və ?ətinliklərlə qarşılaşır. Kənddə eyni zamanda kollektivləşmə ilə əlaqədar sinfi m?barizə gedir. Belə bir təzadlı və ?ətin vaxtda kənddə fəaliyyətə başlayan, bir sıra m?rəkkəb məsələlərlə ?z-?zə qalan gənc m?əllimənin keşməkeşli həyat yolu filmin əsas s?jet xəttini təşkil edir.

“Z?mr?d quşu” sadə təbiətli, kişi xasiyyətli azərbaycanlı qadının həyat yolundan, taleyindən bəhs edir. Z?mr?d quşu s?z?n əsl mənasında adsız el sənətkarıdır. O, ehtiram və h?rmət etdiyi insanların şəklini qızıl ilmələr vasitəsilə rəngli xalılarda əks etdirir və əbədiləşdirir. Puşkinin surətini xalıya k???r?r. ?mumiyyətlə, Z?mr?d quşu demək olar ki, b?t?n əsər boyu təsvir və tərənn?m edilir. Z?mr?d quşunun Puşkin ilə, Abbasqulu Ağa Bakıxanov ilə, Nina ?av?avadze ilə s?hbətləri, ən nəhayəti, Ərzurumda əsgəri xidmətdə həlak olan ərinin cənazəsini Azərbaycana aparması ustalıqla, sənətkarlıqla rəsm edilmişdir.

M?asir Azərbaycan poeziyasının tanınmış n?mayəndələrindən olan Nəbi Xəzrinin bu kitabına xalq şairinin m?xtəlif d?vrlərdə qələmə aldığı şeirlər toplanmışdır. Ana torpağa bağlılıq, vətənpərvərlik, insana xas ən saf duyğuların tərənn?m? – Nəbi Xəzri poeziyasının başlıca g?c?-q?vvəti bundadır. Lirik qəhrəmanın fəal həyat m?vqeyi, hadisə və faktların sənətkarlıqla mənalandırılması, məzmun təzəliyi və forma m?kəmməlliyinin təbii təqdimi kitabdakı şeirlərdə dolğun bədii əksini tapmışdır. Şairin poeziyasında həm doğma torpağa bağlılıq, həm də yerdən kainata nəzər salmaq qabiliyyəti vardır. N.Xəzri yaradıcılığı ?f?qi istiqamətdə b?t?n Azərbaycanı, Azərbaycan xalqını və onun ardınca d?nya xalqlarını əhatə edir. Bu onun poetik yaradıcılığında qabarıq şəkildə ?z əksini tapır. N.Xəzri yaradıcılığı Azərbaycanın saf m?hitində yetişməklə bu m?hitdə cəmləşib qalmamış, doğma Vətənin sərhədlərindən ?ox-?ox uzaqlara doğru istiqamətlənmişdir.

N?srət Kəsəmənli… Azərbaycan gəncliyinin b?t?v bır nəsli ?z sevgililərinə onun şeirlərini g?ndərməklə hisslərini, duyğularını ifadə etdilər. D?nyaya şair kimi gəlib, d?nyadan şair kimi gedən N?srət Kəsəmənlinin sehrli s?z aləmində yumşaq, həlim və səmimiyyətlə qovuşuq ?rəklərə axan işıqlı duyğular isindirir, d?ş?nd?r?r. Poeziyamızın ənənəvi və yeni şeir formalarına istinad edərək həmişə maraqlı və orijinal l?vhələr yaratmış şairin bu kitabında onun həyat, insan və cəmiyyət haqqında oxucu ilə səmimi, poetik s?hbətləri toplanmışdır. Bu əsərlərində gənclik səmimiyyətini yaradıcılığı boyu qorumuş şairin mənəvi d?nyası b?t?n zənginliyi ilə g?r?n?r. Bu kitab ?rəyi sevgi həsrətindən yananlar ???n, ?midi yorulmuşlar ???n, başını əlləri arasına alıb bu d?nyanı g?t?r-qoy edənlər ???n, inciyib-k?sənlər ???n və bir də sadəcə sevənlər ???nd?…

"Od gəlini" tragediyasını yazmaq fikri ilk dəfə Cabbarlıda 1924-c? ildə oyanmışdır. «Od gəlini» əsas etibarı ilə IX əsrdə baş vermiş tipik tarixi hadisələrə və bu hadisələrin başında duran xalq sərkərdəsi Babəkin ərəb işğal?ılarına qarşı m?barizəsinə həsr edilmişdir. Əsərin ilk variantı 1925-ci ilin ortalarında hazır olduğu halda, Cabbarlı onun ?zərində tam ?? il də işləmiş, təkmilləşdirmiş və ancaq bundan sonra teatra vermişdir. 1928-ci ildə dramaturq «Od gəlini» pyesi ilə tarixi mənşəyinə g?rə problematik, zamanına g?rə aktual bir m?vzuya m?raciət etmişdi. Əsər ilk variantında 38 şəkildən ibarət pyes kimi qələmə alınmış, tamaşaya hazırlıq prosesində isə 18 şəklə endirilmişdir. Sovet tənqidinin «ateist ruhlu», dinə qarşı m?barizədə ?ox təsirli əsər kimi qiymətləndirdiyi faciədə konkret olaraq islam və onun ziyanlı cəhətlərinin təsviri yoxdur, lakin ərəblərin Azərbaycanda işğal?ılığını, soyğun?uluğunu, xalqın adətlərinə, dininə, heysiyyatına təcav?z?n? əks etdirən səhnələr bir-birini əvəz edir

“Ana” əsəri azərbaycanca yazılmış ilk mənzum dram əsəri sayılır. Şair-dramaturq həmin səhnə əsərini 1910-cu ildə tamamlayıb. M?vzusu Dağıstan həyatından alınıb. Dramın qəhrəmanı Səlma ana obrazının timsalında mərdlik, mənəvi nəciblik, insani sədaqət duyğuları tərənn?m olunub. “Ana” dramı ilk dəfə 1913-c? ildə Tiflisdə ?ap edilib.

“Knyaz” mənzum faciəsi H?seyn Cavidin inqilabi m?vzuda yazdığı dramlar cərgəsinə daxildir. Əsər ədəbiyyatda və Akademik Milli Dram Teatrının bəzi afişa və proqramlarında “Dəli knyaz” adı ilə də verilib. Pyesin m?vzusu 1920-ci illərin əvvəllərində G?rc?stan həyatından g?t?r?l?b.

Nəsimi dilin zənginliklərindən qəzəllərində ?z?nəməxsus bir ustalıqla istifadə edir. Bəzən şair şeirlərini yalnız xitab və ifadəli təkrarlar ?zərində qurur. Filosof-şairin poeziyası ?ox tez bir zamanda Orta Asiya, T?rkiyə və İran xalqları arasında populyarlıq qazanır. Mənsur Həllacla birlikdə onun adı ?z əqidəsi uğrunda qeyri-adi sədaqət və cəsurluq rəmzinə ?evrilir. Onun əsərləri bir ?ox dillərə ?evrilir və həmin dillərdə yazıb-yaradan şairlər onu təqlid edirlər. Nəsiminin şeirlərini xalq arasında avazla oxumaq və onun h?rufi ideyalarını təbliğ etmək ?st?ndə bir ?oxları əzablara qatlaşır, hətta canlarından da ke?irlər.

“İblisin intiqamı” beşpərdəli dramını H?seyn Cavid 1937-ci ilin martında bitirib. Bu əsər m?əyyən mənada dramaturqun “İblis” faciəsinin davamıdır. “İblis” faciəsində olan Iblis, Arif, Rəna obrazları “İblisin intiqamı”nda da verilib. Dram əsəri Cavidin həyat yoldaşı M?şk?naz xanımın k???rd?y? əlyazması əsasında ilk dəfə H?seyn Cavidin se?ilmiş əsərlərinin d?rd?nc? cildində (1985) ?ap olunub.-Əsəri oxu. Dahi dramaturqun təxminən 1930-1932-ci illərdə yazdığı “Telli saz” dramı itib. Dramaturqun qızı Turan Cavidin k?məkliyi ilə əsərin s?jetini bərpa etmək m?mk?n olub. Onun “Xəyyam” faciəsi ilə bir d?vrdə yazdığı “Şəhla” pyesi də hələlik tapılmayıb.

S.Vurğunun ən yaxşı əsərlərindən biri «Ayg?n» poemasıdır. Janrına g?rə mənzum roman hesab olunan bu əsərdə həyat hadisələri geniş və əhatəli bir şəkildə verilir, qəhrəmanlar, onların m?hiti ətraflı g?stərilir. Əsərdə Ayg?n?n həyatından yalnız bir hadisə təsvir olunmur, onun sənətkar kimi yetişməsi, ailə m?nasibətləri b?t?n təfərr?atları ilə əks etdirilir, qəhrəmanların həyatı geniş epik planda g?stərilir. Əsər Ayg?nlə Əmirxanın ailə həyatının ilk g?nlərinin təsviri ilə başlayır. Təzəcə evlənən gənclər bir-birini sevir, xoşbəxt g?nlərini yaşayırlar. Bu səadətli g?nləri m?əllif hər iki gəncin bir-birinə olan saf məhəbbəti ilə bağlayır. Lakin Əmirxanın təsvirində biz şairin bir qədər qorxunu xatırladan m?nasibət və fikirlərinə rast gəlirik. Onun xarakterində uşaqlıq həyatından irəli gələn bir ərk?y?nl?k və bir qədər də k?hnəfikirlilik vardır. İnstitutu bitirdikdən sonra Muğan sovxozlarından birinə təyinat alan Əmirxan yalnız ?z?n? d?ş?nərək Ayg?n? təhsilini yarım?ıq qoymağa məcbur edir. Ayg?n nə qədər konservatoriyada təhsilini davam etdirmək arzusu ilə alışıb yansa da, Əmirxanı sındırmır. Ona g?zəştə gedərək əri ilə birlikdə Muğana yollanır. Əmək fəaliyyətinə başladıqdan sonra Əmirxanın yeni mənfi keyfiyyətləri ?zə ?ıxır. Əvvəlcə işə həvəslə başlayan Əmirxan getdikcə işdən soyuyur, əhli-kef həyat ke?irməyə meyil g?stərir. Daha sonra kəndin xoşuna gəlmədiyini, burada mədəniyyətin zəif olduğunu bildirərək şəhərə qayıdır. Əmirxanın şəhərə qayıdışı ailənin vəziyyətini yaxşılaşdırmır, əksinə, ər-arvad m?nasibətləri daha da kəskinləşərək son həddə ?atır. Əmirxan şəhərdə də ictimai-faydalı bir işlə məşğul olmur, g?nlərini i?ki məclislərində ke?irir, tez-tez evə gecə ke?əndən sonra qayıdır. B?t?n bunlara d?zməyən Ayg?n k?rpəsini də g?t?rərək evdən gedir. Bundan sonra Ayg?n?n y?ksəlişi başlayır. O, konservatoriyada təhsilini davam etdirir, musiqi əsərləri bəstələyir, D?vlət m?kafatına layiq g?r?lən bir simfoniya yaradır. Əmirxan isə ağır g?nlər, mənəvi sarsıntılar ke?irir, d?şd?y? vəziyyətin ?irkinliyini dərindən dərk edərək yenidən ?z əvvəlki sənətinə qayıdır. Ayg?n evdən ayrılsa da, ?z ilk eşqinə sona qədər sadiq qalır, ilk məhəbbətini sona qədər qoruyaraq he? kimə k?n?l vermir. M?ğənni Elyarın ona qarşı olan sevgi duyğularını qiymətləndirsə də, bu sevgini qəbul edə bilmir, he? kimi sevməyi bacarmadığını s?yləyir: Yalnız sənətimlə yaşayıram mən, Bir də ki, g?z?m?n işığı ?lkər… Niyə gizlədim ki… bəzən qəlbimdən isti bir nəfəs də ke?ir m?xtəsər. Fəqət sevməyirəm mən he? bir kəsi, Xəyalım bir yerdə qərar tutmayır. ?z?mə dəydikcə ?vlad nəfəsi ?rəyim ilk eşqi he? unutmayır. Bu anlarda m?əllif ər və arvadı qarşılaşdırır və Ayg?n?n iradə m?hkəmliyini, mənəvi saflığını n?mayiş etdirir. Ayg?n qısqanclıq hissləri ke?irən Əmirxana he? kimi sevmədiyini, ailənin dağılmasında ancaq Əmirxanın ?z?n?n təqsirkar olduğunu bildirir. Bundan sonrakı səhnələrdə Əmirxanın məhəbbətin təsiri ilə y?ksəlişi, saflaşma və inkişafı əks olunur. O, Muğana əvvəlki işinə qayıdaraq elə bir həvəslə işləyir və elə bir bağ salır ki, ş?hrəti hər tərəfə yayılır. Məhəbbətin sarsılmaz g?c? yenidən ailəni birləşdirir. Şair bununla saf və təmiz məhəbbətin insanın xoşbəxtliyində, ailə səadətində oynadığı y?ksək rolu qabarıq bir şəkildə a?ıb g?stərir. «Ayg?n» mənzum romanı m?asir ailəni, bu ailənin problemlərini, ailənin m?hkəmliyində qarşılıqlı məhəbbətin y?ksək rolunu a?ıb g?stərən bir əsər kimi bu g?n də aktualdır və indi də oxucular tərəfindən sevilə-sevilə oxunur.

Şekspirin sonetləri şairin sələflərinin də, m?asirlərinin də, xələflərinin də sonetlərindən sərrast, təsirli və qiymətlidir. Sonetlərdə m?əllif gah ?z?ylə polemika aparır, gah əsmər sevgilisinə ?z tutur, gah da səmimi dostunu həms?hbəti edir. D?nyanın faniliyi, xeyirxah əməllərin təsdiqi, saf və saxta məhəbbət, riyakarlıq, xəyanət… sonetlərin m?vzu rəngarəngliyini təmin etdiyi ???n oxucu he? bir yeknəsəqliklə ?zləşmir. Hər n?vbəti sonet, on d?rdcə misralıq poetik n?munə oxucunun qəlbində ?z işığını qoyur.

Səməd Vurğun 1937-ci ildə mətbuatda belə yazmışdı: «Son zamanlar mən „Azərbaycan“ adlı b?y?k bir epopeya yazmışam. Burada mənim Vətənimin iki min illik tarixinin əsas mərhələləri ?z əksini tapmışdır». Şair bu epopeyanın 30 poemadan ibarət olacağını bildirirdi. Şairin şəxsi arxivində qırmızı cildli bir albom var. Albomun titul vərəqində yazılıb: «Azərbaycan. Tarixi poema. 1934-1935. Səməd Vurğun. Bakı». Əlyazmadan g?r?n?r ki, şair 30 poemanın hamısını yazmayıb və buna g?rə də «Azərbaycan» adlandırdığı epopeyanı b?t?v şəkildə dərc etdirməyib. Bu poemalardan bəziləri «Azərbaycan» ?mumi qeydi ilə mətbuatda ?ap olunub. Səməd Vurğun həmin epopeyaya daxil etdiyi «Aslan qayası» poemasını ilk dəfə «İnqilab və mədəniyyət» jurnalında (1938, № 4-5) ?ap etdirib. Poemada təsvir olunan hadisələrin konkret tarixi məlumdur. Bu, Azərbaycanın ?ar Rusiyasına birləşdirilməsi, o c?mlədən Bakı şəhərinin rus qoşunları tərəfindən işğal olunması tarixidir. Əsərin məzmununu XIX əsrin başlanğıcında Bakının istila?ı rus ordusu tərəfindən işğal olunması təşkil edir. 1806-cı ilin fevral ayıdır. General Sisyanovun baş?ılığı ilə ?ar Rusiyasının qoşunları Bakı şəhərini m?hasirəyə alıbdır. Tələb aydındır: Bakının a?arı generala təqdim olunmalı, şəhər əhalisi Rusiya təbəəliyini qəbul etməlidir. Xalqın qeyrətli oğlu Aslan (o, bir qədər əvvəl Bakı xanının qızı Mahniyarla evlənmişdi) şəhərin a?arını generala təqdim etməyi ?z ?zərinə g?t?r?r və həmin mərasimdə onu xəncərlə vurub ?ld?r?r. Rus qoşunu geri ?əkilir… Lakin yadellilərin ikinci h?cumunun qarşısını almaq m?mk?n olmur. Aslan d?şmənin əlinə ke?məmək ???n sevgilisi Mahniyarla birlikdə Xəzər dənizinə atılır… G?r?nd?y? kimi, poema Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsinin ilk illərindən bəhs edir və şair folklor motivləri ilə tarixi faktları əlaqələndirmişdir. Şair poemada Rusiyanı təmsil edən iki surət yaradıb. Bunlardan biri general Sisyanov, digəri sıravi rus əsgəridir. Sisyanov tarixi şəxsiyyətdir. Qafqazı, o c?mlədən Azərbaycanı işğal etmiş rus qoşunlarının komandanı olmuşdur. 1806-cı ildə Bakı şəhərində qətlə yetirilmişdir. Şair onun simasında ?arın m?stəmləkə?ilik siyasətini həyata ke?irən, Azərbaycana yuxarıdan, məhz qarət?i g?z? ilə baxan, ?z?ndən razı və əlbəttə ki, işğal?ı bir general obrazı yaradıb. O, H?seynqulu xana belə bir ultimatum g?ndərir: Bakının hakimi H?seynqulu xan Səhər, yuxusundan ayılan zaman B?t?n d?vlətini, b?t?n varını, Şəhər qalasının ?z a?arını Knyaz Sisyanova təslim verməli! Yoxsa, ordumuzun dağıdan əli Sizin də ?lkəni yandıracaqdır, Yerdə padşahların dediyi haqdır. Bu ultimatum rus ?arının işğal?ılıq siyasətini aşkar əks etdirir. ?arın planında təkcə Bakı deyil, b?t?n Azərbaycan, b?t?n Qafqaz «b?y?k Rusiya»ya tabe olmalıdır. Əks halda başqa ?lkələr kimi, Azərbaycan da odlara qalanacaqdır. Nə yaxşı ki, b?t?n Rusiya belə d?ş?nm?r. Bu baxımdan poemada rus əsgəri surəti maraq doğurur. Qarmonda qəmli havalar ?alan bu əsgər başqa c?r d?ş?n?r: Dərdini s?yləyir ?tən dillərə: “Mən niyə gəlmişəm bu yad ellərə?” Əsgərin d?ş?ncələrində Rusiyanın işğal?ılıq siyasətinə qarşı etiraz nidaları ifadə olunub. “Aslan qayası” poeması y?ksək vətəndaşlıq m?vqeyindən qələmə alınıb. Burada Azərbaycan xalqına, onun adət-ənənələrinə, tarixi abidələrinə, hətta xalqın yaratdığı əfsanələrə b?y?k məhəbbət duyulur. Əsərdə yurd sevgisi, torpaq təəss?b? g?cl? verilib.

B?y?k Azərbaycan şairi və m?təfəkkiri Mirzə Şəfi Vazehin əldə olan qəzəl, m?xəmməs və r?bailəri onun nə qədər zəngin yaradıcılıq təcr?bəsinə və y?ksək istedada malik olduğunu g?stərir. Bu kitabda Mirzə Şəfinin doğma ana dilindəki şeirləri, farsca yazdığı şeirlərinin orijinalı və sətri tərc?mələri, almanca şeirlərinin bədii tərc?mələri verilmişdir. Şairin bu təranələrində ictimai-fəlsəfi ideyalar əsas yer tutur. Şairin yaşadığı d?vrdə həmin ideyalar, b?t?n k?hnə cəmiyyətə, onun həyat tərzi və geri qalmış g?r?şlərinə qarşı ?evrilmişdir. O d?vrdə k?hnə cəmiyyətə, islam dini və şəriət qaydalarına qarşı az adam belə a?ıq, cəsarətlə ?ıxış edə bilərdi. Mirzə Şəfi bu şeirlərində eyni zamanda, həyatdan z?vq almağa ?ağırır.

R.Rzanın yaradıcılığında «Qızılg?l olmayaydı» poeması x?susi yer tutur. Poema Azərbaycanın digər g?rkəmli şairi, repressiya qurbanı Mikayıl M?şfiqə həsr olunmuşdur. Əsər həyatdan vaxtsız getmiş şairə b?y?k məhəbbətlə qələmə alınmışdır. M?əllif vaxtilə dostluq etdiyi və yaxından tanıdığı M.M?şfiqin həyatının ayn-ayn məqamlarını təsvir edərək onun dolğun obrazını yaratmışdır. Əsərdə baş qəhrəman M.M?şfiqin adı az ?əkilsə de, onun portreti əwəldən axıradək poemanı m?taliə edən oxucunun g?zləri ?n?ndə qalır. Poema b?t?nl?klə təhkiyə formasında qələmə alınıb. M.M?şfıqin sevimli həyat yoldaşı Dilbərlə s?hbətdə m?əllif dərin nisgil və kədərlə ke?mişini yada salır. Xatirələr, yaşanmış illər kinolenti kimi onun g?zləri ?n?ndən gəlib ke?ir. Xatirələrin mərkəzində M.M?şfıq dayanır. M?əllif onunla «Gənc iş?i»də tanış olduğunu s?yləyir. Onlann «k?n?llərinin g?z? də, qəlblərinin i?i də bir-birinə tez məhrəm olur». Beləcə, iki s?z adamın dostluğunun təməli qoyulur və sonralar bu dostluq «şeirin səsi, şeirin nəfəsi, şeirin duzu ilə» bərkiyir. Poeziyaya olan b?y?k məhəbbət onlann mənəvi ehtiyacını ?dəyir.

Azərbaycan-t?rk şerinin tacidarı Məhəmməd F?zuli Şərq xalqlarının ədəbiyyatına q?vvətli təsir g?stərən dahi bir sənətkardır. Xaqani, Nizami, Rumi, Nəsimi, Yunus Əmrə, Nəvai kimi ?lməz şairlər sırasında əzəmətlə dayanan F?zulinin şerimizdə yeri ucalardan ucadır. Yaxın və Orta Şərq ?lkələrinin he? birində ondan sonra onun səviyyəsində şair yetişməmişdir. Bu g?n də şerin dan yerində F?zuli ahından əbədi şam yanır!.. Əsil şairlər hələ də ilham ?ırağını bu ahın, bu şamın odundan yandırırlar. F?zulinin adı da ilahi haləyə b?r?nən və Islamda m?qəddəs sayılan imzadan g?t?r?l?bd?r – Məhəmməd; hətta doğulduğu yer d?nyada ən b?y?k ziyarət ?nvanlarından biridir – Kərbəla. Qəbri də Imam H?seyn t?rbəsindədi… Eşq beşiyində paklıqla tərbiyələnən, s?z?n fəlsəfi mənasında məhəbbət və dinin, d?nya miqyasında bənzərsiz bir eşq təliminin banisi – filosofu və şairi olan F?zuli b?t?n d?vrlərin ən b?y?k “aşiq”idir… Bu kitabda XVI əsrin b?t?n Yaxın və Orta Şərqində bədii ənənədə təşəkk?l tapan ?mumi, vahid t?rk dili məkanının bu b?y?k m?əllifinin azərbaycanca olan qəzəllərindən se?mələr yer almışdır. F?zulinin bu qəzəlləri fəlsəfi-irfani səciyyə daşıyır. İlahi bir ənginlik duyulan bu qəzəllərdə əhli-həqqin Tanrıya məhəbbəti də zaman-zaman ?z əksini tapır. B?t?vl?kdə isə ?mumi ruhu ilə F?zuli şerində məhəbbət insanları bir-birinə yaxınlaşdıran, dostluq, mehribanlıq, fədakarlıq, səmimiyyət yaradan m?qəddəs bir q?vvədir. O, insana g?zəlliyi duymaq, dərk etməyi ?yrədir, daxilən təmizliyə, şəxsi varlığından belə ke?məyə, qorxmazlığa s?vq edir. Bu cəhət F?zuli qəzəllərində o qədər bədii, səmimi və aydın ifadə olunmuşdur ki, xalq hikməti və xalq zəkasının q?drəti ilə aşılanmış bu k?n?l nəğmələrini oxuyan və ya dinləyən hər kəs qəlbində bir saflıq, xeyirxahlıq, həyata məhəbbət, insana və onun maddi və mənəvi g?zəlliyinə h?rmət duyğularının q?vvətləndiyini hiss edir…

Kitabda 20 noyabr 1991 şəhidlərindən biri – istedadlı telejurnalist Alı Mustafyevin şeirləri daxil edilmişdir. Azərbaycan xalqının b?y?kl?y?n?, vətən torpaqlarının m?qəddəsliyini tərənn?m edən, yaşadığımız d?vr?n ağrı və acılarını, 20 Yanvar şəhidlərinin faciəsini əks etdirən şeirlərə əsas yer verilmişdir. Doğma el-obaya bağlılıq, coşğun həyat eşqi, saf və təmiz məhəbbət duyğuları poetik bir dillə ifadə olunmuşdur.

Kitabda klassik Azərbaycan ədəbiyyatının q?drətli n?mayəndəsi Məhsəti Gəncəvinin m?xtəlif mənbələrdən g?t?r?lm?ş r?bailəri toplanmışdır. Bu r?bailər d?vr?n?n humanist poeziyası – Xaqani, Nizami yaradıcılığı ilə yaxından bağlı olmaqla d?nyəvi hisslər tərənn?m edir, insanı, onun g?zəlliyini, arzu və istəklərini ifadə edir, onun həyat eşqinin, rəngarəng duyğularının poetik ifadəsi kimi ?z?n? g?stərir.

C.Məmmədquluzadə yaradıcılığında “?l?lər” m?h?m m?vqe tutan dramlardan biridir.Tragikomediyanın yazılması 1909 cu ilə təsad?f edir. Əsərin 1916 cı ildə Bakıda uğurla səhnəyə qoyulması isə onun ədəbi ş?hrətini daha da artırmışdı.Bu dram vasitəsilə yazı?ı movcud cəmiyyətə qarşı ?z etirazını bildirir. Bu etirazıni yazıcı İskəndər obrazı vasitəsilə edir. İnsanların cox acınacaqlı bir m?hitdə yaşaması İskəndər obrazina cox b?y?k təsir edir. Ancaq m?vcud cəmiyyətə etiraz etsə də insanlar tərəfindən bu etiraza dəli adı verilir. İnsanların ?z dəyərlərini cox asaqı səviyyəyə salıb bundan bir ş?ar, bir qayda qanun kimi istifadə etmələri onu da ?z?nə məxsus etiraz etməyə vadar edir. Bunları g?rən İskəndər şərab icib kefli gəzməyə baslayır və buna gorə də Kefli İskəndər adlanır. M?vcud cəmiyyəti əks elətdirən ən boy?k obraz Şeyx Nəsrullah obrazıdır. Şeyx Nəsrullahın olu diriltmək bacarığına inanıb burda da insanlar ozlərinə lazim olan insanları diriltmək istəyirlər. B?t?n bunlara g?rə İskəndər həmin m?hitidəki insanları məhz “?l?l?ər” adlandırır.Şeyx Nəsrullaha inanan insanların hamısı ?z qohum əqrabasının siyahısını tutur və Şeyxə m?raciət edirlər bundan əlavə ?z qizlarını ona ?vrət olmağı təklif edirlər. Guya həmin qizlar o zaman cənnətə duşəcəklər.Əsərin sonunda ustalıqla aradan ?ıxan Nəsrullahın fırıldaq?ı olması insanlara məlum olur və Kefli İskəndərin ?l?lərə manoloqu ilə əsər başa catır. Əbədilik arzusu və ?l?m qorxusu! Ta qədimlərdən insan d?ş?ncəsini məşğul edən əsas problem! ?l?ms?zl?k arzusu insanı sehrli alma, dirilik suyu haqqında nağıllar, əfsanələr d?z?b-qoşmağa vadar edib, kimyagərlər minillər boyu insana əbədiyyət bəxş edən iksir axtarıb, lakin b?t?n bunlar bir x?lya olaraq qalıb. Cəlil Məmmədquluzadənin y?z il ?ncə yazdığı ?lməz “?l?lər”i də məhz bu axtarışların absurdluğuna bir işarədir. Amma “?l?lər”də əsas problem ?l?lərin dirilməsi yox, dirilərin “?l?m?d?r”. Burda ?lməz olan bircə şey var – “?l?l?y?n” ?lməzliyi! Nadanlığın, cəhalətin, şarlatanlığın əbədiyyəti! Bu, Makedoniyalı İskəndər zamanında da beləydi, Kefli İskəndər vaxtında da! Makedoniya şahının i?ə bilmədiyi dirilik suyu ilə Danabaş ziyalısının vurduğu arağın arasında isə mahiyyətcə elə bir fərq yoxdur. Hər ikisində fiasko! Makedoniyalı İskəndər dirilik suyuna ?ata bilmədiyi kimi, Kefli İskəndərin arağı da onun dərdinə dərman ola bilmir.

Xalq şairi, Əməkdar incəsənət xadimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktoru (1976-1990) vəzifəsində ?alışıb. “Yadına d?şəcəyəm ”, “Niyə demədiniz”, “Z?mr?d quşu”, “Sən bağışladın”, “Kimin sualı var”, “B?t?n millətlərə”, “Taleyin t?hfəsi”, “Gəlimli-gedimli d?nya”, “Poylu beşiyim mənim” və sair kitabların, “Nəriman”, “Midiya sarayı”, “Bəyanat”, “Həsrət”, “Vətənsiz”, “Şahid ol, g?nəş” kimi onlarla poemanın, “Nabat xalanın ??rəyi” povestinin m?əllifidir. G?n?m?z?n ağrılarının , faciələrinin, qəhrəmanlıqlarının dastanını yazan şair Azərbaycan poeziyasının həqiqətən qiymətli n?munələrini yaradıb. Şair dilimizin zəngin s?z xəzinəsindən məharətlə istifadə etməyi bacarıb. Şairin “Taleyin t?hfəsi” kitabında bu c?r zənginliklərə rast gəlmək olur. Bu kitaba şairin m?xtəlif illərdə qələmə aldığı şeir və poemalardan se?mələr daxil edilmişdir. Xalq şairi 90 illik yubileyi m?nasibəti ilə 18 Fevral 2021-ci ildə ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında x?susi xidmətlərinə və uzunm?ddətli səmərəli fəaliyyətinə g?rə “İstiqlal” ordeni ilə təltif edilib. Şairin Audiokitab tətbiqində «Z?mr?d quşu» kitabı da yer alıb.

Ağ duman tək yuxuna kaş ki, gələydim gecələr, Qəmli ruhun haralar gəzdi, biləydim gecələr. Hər səhər s?bh nəsimiylə doğulmaq??n kaş, Baş qoyub sinənə sakitcə ?ləydim gecələr. B?l?n?b min yerə, hər zərrəmi bir ulduz edib, Başın ?st?ndə səmaya d?z?ləydim gecələr. Ağlayıb g?nd?z? bi?arə bulud tək sənsiz, Baxaraq g?z yaşıma sənlə, g?ləydim gecələr. Sən qaranlıqda ayı seyr elədikcə, mən də, Ruhuna ay işığıyla s?z?ləydim gecələr. Baş daşım ?stə dodaq izlərini ?pmək ???n, Allahımdan da xəbərsiz diriləydim gecələr. Fəhminin qəlbidə son arzu qalmış yalnız, Ağ duman tək yuxuna kaş ki, gələydim gecələr.

Şəhriyar «„Heydərbabaya salam“» əsəri ilə Azərbaycan t?rk?n?n milli həyatını b?t?n cəhətləri ilə g?stərməyə m?vəffəq оla bilmişdir. Bəzilərinin dediyi kimi, bu əsər qısa bir zaman fasiləsində yaranmayıb. Bu əsər illərdən bəri Vətəndən ayrı d?şm?ş, Vətən həsrəti, Vətənə qоvuşmaq arzusu ilə yaşayan, Vətən ???n qəlbi yanan Şəhriyarın ?rəyində d?nə-d?nə təkrarlanmış və yalnız anasının Tehrana gəlişindən sоnra qələmə alınmışdır. Sadə bir fоrmada yazılan poema hələ əlyazma şəklində yayılaraq ş?hrət tapmış və d?vr?n ziyalılarının diqqətini ?z?nə cəlb etmişdir. Pоema iki hissədən ibarətdir. Şəhriyar poemanın birinci hissəsini Tehranda, ikinci hissəsini isə Təbrizdə yazmışdır. Əsərin birinci hissəsi 1952-ci ildə tamamlanmışdır. Şəhriyarın həyatından g?r?nd?y? kimi 1952-ci ildə anasının ?l?m?ndən sоnra о, Tehranı tərk edərək Təbrizə yоla d?ş?r. D?zd?r, mənbələrdə Şəhriyarın İranın digər şəhərlərinə, x?susilə Şiraza getmək fikrində оlduğunu qeyd edirlər. Lakin, ata-baba yurdunun şirin xatirələri ilə yaşayan, «„Heydərbabaya salam“» kimi bir poema yazan, daim təəss?bkeşlik m?vqeyindən ?ıxış edən Şəhriyar məhz Təbrizə ?z tuta bilərdi. M.R?vşənzəmir bu haqda yazırdı: «„Heydərbaba dağı bir g?n yerlə-yeksan оla bilər, yer ?zərindən silinə bilər. Ancaq nə qədər ki, Azərbaycan xalqının həssas qəlbi d?y?n?r, Şəhriyarın bu şeri nəsildən-nəsilə ?t?r?ləcək və yaddaşda qalacaqdır“». 1954-c? ildə «„Heydərbabaya salam“» əsərinin Təbrizdə nəşr оlunmuş ilk ?apına ikinci m?qəddimə yazan Əbd?ləli Karəng оlmuşdur. Əbd?ləli Şəhriyarın ən yaxın dоstlarından biri və Azərbaycanın əski abidələrinin tədqiqat?ısı, bir ?оx kitabların m?əllifidir. Ə.Karəng poemaya yazdığı m?qəddimədə həm Şəhriyar d?hasının b?y?kl?y?ndən, həm də poemanın x?susi məziyyətlərindən s?hbət a?ır. Kitabda maraq dоğuran cəhətlərdən biri də «„Heydərbabaya salam“» poemasında işlədilmiş şəxs və yer adı g?stəricilərinin izahatı ilə əlaqədardır. Həmin izahlar say etibarilə 74 izahat şəklində qruplaşdırılmışdır və demək оlar ki, poemanın birinci hissəsində b?t?n adlar izah оlunaraq оxucunun poema bоyu he? bir ?ətinlik ?əkmədən g?stərilən şəxs və yer haqqında tam məlumatlanmasına imkan yaradır. Bu izahatlar Şəhriyarın dili ilə verilir. Lakin kitabda həmin izahlar Mirzə Tahir Xоşnevisin xətti ilə yazılmışdır. Pоemadakı şəxs və məkan adlarının izahını ustad Şəhriyar demiş, Mirzə Tahir isə qələmə almışdır.

15 dekabr şair, yazı?ı, esseist, kinossenarist, tərc?mə?i, Azərbaycan Yazı?ılar Birliyinin ?zv?, Azərbaycan Respublikasının Xalq şairi R?vşən Ramiz Məmmədəli oğlunun doğum g?n?d?r. «AUDİOKİTAB» şairin doğum g?n? m?nasibətilə səsləndirilmiş şeirlər toplusunu təqdim edir.

“Aydın” pyesi təkcə Cəfər Cabbarlının deyil, ?mumən Azərbaycan dramaturgiyasının qiymətli əsərlərindən biri kimi indi də diqqətəlayiqdir. “Aydın”da ?mumiyyətlə, kapitalizm d?nyasına, onun əxlaq normalarına qarşı ?syan ?z əksini tapıb. Bu əsərlə ədəbiyyatımıza, səhnəmizə yeni tipli ?syan?ı qəhrəman – Aydın gəldi. O, səhnəyə y?ksək humanist arzuları və təsirli həyat faciəsini gətirmişdi. Onun həyat, cəmiyyət, azadlıq, məhəbbət, ailə haqqında ?z?nəməxsus m?stəqil fikirləri, bəzən dolaşıq, ziddiyyətli, bir qədər də dumanlı g?r?nən həyat fəlsəfəsi, həyat məramı var. O hər yerdə həqiqət axtaran azad bir insan kimi ?ıxış edir. Sadə, təmiz vicdanlı, y?ksək bəşəri amala malik insanları “altun d?nyasının” h?kmranlığından ?st?n tutan Aydın “Mən bir he? deyiləm, mən bir həqiqətəm” deyə “parasız, altunsuz”, lakin saf və ali mənəviyyatlı yaşamağı əsil həyat hesab edir, yoxsul, lakin daxilən zəngin adamların y?ksək cəmiyyətin cibi dolu, qəlbi boş ağalarından qat-qat ?st?n olduqlarını s?buta ?alışır. Belə b?y?k arzuları ilə “altunsuz”, cibboş Aydın altun-kapital d?nyası ilə ?z-?zə gəlir, fərdi, bir qədər də anarxist ?ıxışları ilə həmin d?nyanın amansız məngənəsində sıxılır, əzilir, acizliyini dərk edir. Lakin, o, D?vlətbəylərin, Balaxanların, ?mumən, kapital d?nyasının ifşasında mənən qalib gəlir. Aydın sevimli arvadı g?zəl və fədakar G?ltəkini burjua m?hitinin kəsif havasında qoruyub saxlaya bilmir, onların saf məhəbbəti bu m?hitin ağır təzyiqi altında tapdanır, məhv edilir…